Azerbaycan halkının tarihine Kanlı Yanvar (Ocak) Faciası gibi dahil olmuş 20 Ocak 1990 tarihli olayların üzerinden 27 yıl geçti.

27 yıl önce Azerbaycan halkının kaderinde kötü ve korkulu günler yaşanıyordu. Halk saldırıya uğramış, suçsuz insanlar kurşuna dizilmiş, tankların altında ezilmişti.

Ama 20 Ocak, Azerbaycan halkının tarihinde, sadece ağıt ve acı ile hatırlanacak gün değil. 20 Ocak hem de halkımızın şan ve şeref günüdür. O gün caddeleri boyamış al şehit kanları bir anlamda bağımsızlığımızın uyanan güneşinin kırmızı şafağını simgeliyordu.

Halkımız o gün üstüne saldıran dehşet verici kabusa, Kızıl Ordu’ya karşı gelmeyi, kendi kimliğini ve metanetini nümayiş ettirmeği başardı. 

1990 yılının 20 Ocağı Azerbaycan'ın istiklal yolunun ilk şehitlik zirvesiydi.

Sovyet Ordusu'nun çok sayılı birliklerinin, özel harekat birliklerinin ve içişleri bakanlığına bağlı birliklerin Bakü'ye saldırısı hususi gaddarlık ve görülmemiş vahşetle takip edildi. Komünist diktatörlüğü Macaristan'a, Afganistan'a, Çekoslovakya'ya yönelik yaptığı askeri müdahaleyi o zaman Sovyetler Birliği'nin müttefik cumhuriyetlerinden biri olan Azerbaycan'da da tekrarlamaktan çekinmedi.

Azerbaycan'ın komşu Ermenistan'ın saldırısına maruz kaldığı ortamda, Sovyet yönetimi, münakaşayı önlemek için kesin önlemler almak yerine, Azerbaycan'a gönderilen ordu birliklerinin terkibine Stavropol, Krasnodar ve Rostov'dan seferberliğe alınan Ermeni asker ve subayları, Sovyet harbi birliklerinde hizmet eden Ermenileri ve Askeri okulların Ermeni öğrencilerini de dahil ederek, Ermeni tarafında yer almıştır.

1990 yılı 19 Ocak'ta Mihail Gorbaçov SSCB Anayasası'nın 199. ve Azerbaycan SSC Anayasası'nın 71. maddesini kabaca ihlal ederek, 20 Ocak'tan itibaren olağanüstü hal ilan edilmesi hakkında ferman imzaladı. Lakin KGB'nin "Alfa" grubu 19 Ocak saat 19.27'de Azerbaycan Televizyonu'nun enerji bloğunu partlattı ve Azerbaycan Televizyonu'nun yayınını imkansız hale getirdi.

Gece ise askeri birlikler olağanüstü halden habersiz olan şehre girdi ve ahaliye karşı saldırıya geçti. Gorbaçov'un fermanı geçerli olacağı saate kadar (20 Ocak 1990, Saat 00.00) 9 kişi öldürülmüştür. Bakü'de olağanüstü hal ilan edilmesi hakkındaki bilgi ise halka 20 Ocak sabahı saat 07.00 da Azerbaycan Radyosu aracılığıyla bildirilmiştir. Bu saate kadar öldürülen kişi sayısı 100 civarındaydı.

Oysa Gorbaçov'un Azerbaycan'a görevlendirerek gönderdiği yüksek makamlı memurlar utanmadan Bakü'de olağanüstü hal ilan edilmeyeceğini beyan etmişlerdir.

Tanklar, zırhlı araçlar Bakü caddelerinde önlerine çıkan her şeyi ezmiş, askerler her yanı kurşun yağmuruna tutmuşlardır. İnsanlar sadece caddelerde değil otobüslerde hatta evlerinde otururken bile mermilere hedef olmuşlardır. Yaralılar için gelen ambulanslar ve ilkyardım ekiplerine de ateş açılmıştır.

Birkaç gün içinde 137 kişi öldürülmüş, 700 kişi yaralanmış ve 800'den fazla kişi gözaltına alınmıştır. "Şit" ("Kalkan") Örgütü Eksperlerinin raporlarında katliamın ne denli vahşice yapıldığı görülmektedir: " İnsanları özel gaddarlıkla ve yakın mesafeden kurşunlamışlardır. Mesela Y. Meyeroviç'e 21, V. Hanmemmedov'a 10'dan fazla, R. Rüstemov'a 23 mermi isabet etmiştir; " Hastaneler, ambulanslar kurşunlanmış, hekimler öldürülmüştür; " Kalaşnikof tüfeklerinin ağırlık merkezi değişen 5,54 çaplı mermileri kullanılmıştır. Vücuda girerken küçük bir delik açan, ancak çıktığında o bölgeyi parçalayan kurşunlar kullanılmıştı. Bu kurşunlar BM tarafından yasaklanmıştır.

Helak olanlar arasında yetişkin olmayanlar, kadınlar, ihtiyarlar ve engelliler de vardı. 1990 yılının Ocak olayları ayın 19'dan 20'sine geçen gecenin kanlı kıyımları ile bitmedi. Sovyet ordusunun özel eğitilmiş birlikleri bölgelerde de katliamlar yaptı..

İşin en garibi bu katliamın emrini veren Gorbaçov'a Nobel Barış Ödülü verildi. Halbuki  o bu yaptıklarından dolayı mahkeme karşısında hesap vermeli idi. 

Nobel kardeşlerinin ilk ve esas gelir kaynaklarından biri Bakü petrölleri idi. Buradan kazanılan parayla tesis edilmiş bir ödülün Bakü'de katliam yaptıran birine verilmesi tarihin acı sahnelerinden biri olsa gerek.

20 Ocak ve Azerbaycan tarihinde bundan önceki feci olaylar XX. yüzyıl boyunca halkımıza karşı yürütülen düşünülmüş siyasetin tezahürüydü.

Azerbaycan Halkına karşı soykırım, Sovyet hakimiyeti yıllarında Azerbaycan topraklarının yavaş yavaş ilhak edilmesi, neticede ülke topraklarının 125.000 km2 - den 87.000 km2’ye düşmesi, Sovyet yönetiminin Ermenilere arka çıkmasıyla başlayan Dağlık Karabağ olayları, Azerbaycan Türklerinin Ermenistan arazisindeki ezeli topraklarından kovulması bu siyasetin aşamalarıdır.

Bakü'nün en yüksek noktalarından birinde her bir Azerbaycanlı için mukaddes ant yerine çevrilmiş bir mekan var. Bu, 20 Ocak Katliamı Şehitlerinin ve Ermenistan'ın askeri saldırısına karşı savaşlarda helak olanların defnedildiği Şehitler Hıyabanı'dır.

Her yıl 20 Ocak'ta binlerce insan burayı ziyaret eder, vatanın özgürlüğü ve istiklali uğrunda canlarından geçmiş Azerbaycan evlatlarının aziz hatırasını ihtiramla anıyor. Yıllar geçecek, nesiller değişecek, lakin vatan evlatlarının hatırası yüreklerde ebediyen yaşayacaktır...!

Azerbaycan’ın bağımsızlığı yolunda şehit olanları minnet ve şükranla anıyoruz. Onları asla unutmayacak ve unutturmayacağız. Aynı zamanda bu katliamı yapanları da asla unutmayacak ve unutturmayacağız.