Azerbaycan'a ait Dağlık Karabağ ve çevresindeki illerin Ermenistan tarafından işgal edilmesinin ardından taraflar arasında ateşkes sağlamak için imzalanan ve 12 Mayıs 1994'te yürürlüğe giren Bişkek Protokolü'nün üzerinden 26 yıl geçti.

Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki silahlı çatışmaları sona erdirmek için 8 Mayıs 1994'te imzalanan ve 12 Mayıs'ta yürürlüğe giren Bişkek Protokolü, geçen 26 yılda kağıt üzerinde kaldı.

1991-1993 yıllarında, Ermenilerin Azerbaycan toprağı Dağlık Karabağ ve çevresindeki illeri işgal etmesinden sonra 1994'te imzalanan ateşkes protokolüne rağmen ne bölgede silah sesleri sustu ne de sorunun çözümünde mesafe alınabildi.

Dağlık Karabağ sorunu, Sovyetlerin dağılmasının ardından Ermenilerin bu bölgelerde hak iddia etmesiyle başladı ve Ermeniler 1991'de başlattıkları saldırılarla Hankendi'ni, 1992'de Hocalı ve Şuşa'yı işgal etti. Daha sonra Laçın, Hocavend, Kelbecer ve Ağdere'yi de ele geçiren Ermeniler, 1993'te Ağdam'a girdi. Ağdam'ı, Cebrayıl, Fuzuli, Gubadlı ve Zengilan illerinin işgali izledi.

Azerbaycan topraklarının yüzde 20'si işgal edilirken, 1 milyona yakın kişi de doğduğu toprakları terk etmek zorunda kaldı.

Taraflar, 4-5 Mayıs 1994'te, Bişkek'te, Bağımsız Devletler Topluluğu Parlamentolar Arası Meclisi, Kırgızistan Cumhuriyeti'nin Parlamentosu, Rusya'nın Federal Meclisi ve Dışişleri Bakanlığının inisiyatifiyle gerçekleştirilen görüşme sonrasında Bişkek Protokolü diye bilinen ateşkes mutabakatını imzaladı.

Parlamento temsilcileri düzeyinde imzalanan protokol ile 12 Mayıs 1994 itibarıyla tarafların ateşkes ilan etmesi ve karşılıklı saldırı düzenlememesi, "alıkonulmuş bölgeler"den kuvvetlerin çekilmesini ve altyapının yeniden hizmete sunulmasını, mültecilerin dönmesini sağlayacak mekanizmayı öngören güvenli, hukuksal olanaklarla donatılmış bağlayıcı bir anlaşmanın imzalanmasının sağlanması yönünde mutabakata varıldı.

Belgenin Bakü'ye getirilen kopyası, 8 Mayıs'ta dönemin meclis başkanınca bazı değişiklikler yapıldıktan sonra imzaladı. Azerbaycan tarafının ısrarı üzerine, metinde geçen "alıkonulmuş" kelimesi "işgal edilmiş" kelimesiyle değiştirildi.

Protokole göre, ilerde kapsamlı bir anlaşma yapılması öngörülüyordu. Ancak protokolde bahsi geçen barış anlaşması, aradan yıllar geçmesine rağmen tarafların anlaşamaması nedeniyle yapılamadı.

Protokolle geniş çaplı saldırı ve operasyonlara son verilse de günümüze kadar geçen 26 yılda ateşkes kağıt üzerinde kaldı ve çatışmalarda her iki taraf da kesin rakam verilmeyen fakat sayıları binlerle ifade edilen askerini kaybetti.

Uluslararası kuruluşlar çözüm bulamadı

Sorunu çözmek için oluşturulan Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Minsk Grubunun girişimlerinden de bugüne kadar sonuç alınamadı.

Belli aralıklarla her iki ülkeyi ziyaret eden ve yetkililerle görüşen Minsk Grubunun Rus, Fransız ve Amerikalı eş başkanları her defasında taraflara ateşkes ihlali yapmama uyarısında bulunmakla yetindi.

Süreçte, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK), Ermenistan'ın işgal altındaki bölgeleri derhal boşaltmasını içeren dört karar kabul etti. Erivan yönetimi bu kararlara uymadı.

Azerbaycan tarafı, çözüm sürecinin başlaması için Ermeni askerlerinin işgal altındaki bölgelerden çekilme şartını öne sürüyor. Azerbaycan, Dağlık Karabağ'a yüksek statülü özerklik vadederken, Ermenistan bu bölgenin Azerbaycan'dan ayrılarak bağımsız olmasını istiyor.

Türkiye, Azerbaycan'ın tutumunu destekliyor

Çatışmanın patlak verdiği ilk günden itibaren Türkiye, uluslararası hukuk kuralları ve ilgili BMGK kararlarını gerekçe göstererek Azerbaycan'ın tutumuna destek veriyor.

Başta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan olmak üzere Türk yetkililer, katıldıkları uluslararası toplantılarda Ermenistan'a işgale son vermesi yönünde çağrılar yapıyor. Yetkililer, Azerbaycan topraklarının işgali sona ermedikçe Ermenistan ile diplomatik ilişki kurulmayacağını sık sık dile getiriyor.

1994'teki ateşkesten sonra barış anlaşmasının imzalanmaması nedeniyle Azerbaycan ve Ermenistan hala savaş halinde. Kökeni yaklaşık yüz yıla dayanan Dağlık Karabağ sorunu, iki ülkenin silahlanmaya ağırlık vermesi nedeniyle hem Azerbaycan'ın hem de Ermenistan'ın geleceğini de etkileyecek gibi görünüyor./aa/